„Usłyszałem kiedyś od jednego z czytelników następującą definicję literatury: mnóstwo pytań, bardzo mało odpowiedzi, a poza tym udręka i niepokój. Mojemu rozmówcy książki nie pomogły w rozwiązaniu żadnego problemu życiowego. (…) Ale czy przeznaczeniem człowieka jest duchowy komfort, nieświadome trudności trwanie, spokojny sen? Jeśli istotą naszego życia uczynimy skuteczne i perfekcyjne rozwiązywanie problemów, które mogą zostać rozwiązane, to prawdopodobnie pewne książki, arcydzieła literatury albo traktaty filozoficzne, wydadzą się nam mało użyteczne.” (s. 10)
„Zamieszkać w Bibliotece” to książka wprost idealna dla wszystkich moli książkowych, które lubią czytać nie tylko książki, ale i o książkach. A eseje profesora Tomkowskiego traktują właśnie o książkach i czytaniu w bardzo różnych aspektach. Zaczyna się mocnym akcentem, bo w pierwszym eseju zatytułowanym przekornie „Czy pozbędziemy się książek?” Autor, przywołując kultową antyutopię „451 st. Fahrenheita” Raya Bradbury’ego, zastanawia się, czy książki są w ogóle współczesnemu człowiekowi potrzebne do życia. Inne eseje dotyczą tematów poważniejszych, np. omówienie różnic między arcydziełem a bestsellerem czy potrzebie istnienia lektur obowiązkowych, ale są i lżejsze teksty o magicznych miastach literatury, strojach czy motywach kulinarnych w słynnych książkach.
Motywem przewodnim esejów jest rola książki we współczesnym świecie wobec kompletnej zmiany stylu życia obecnego człowieka, gdy celem obecnej cywilizacji jest sprawienie, aby życie człowieka było wygodne i bezproblemowe, czego ambitna literatura nie zapewnia. Żyjemy w świecie, w którym telewizja i komputery odgrywają znacznie większą rolę niż słowo pisane, co zmusza do postawienia pytania, czy czytanie ma sens, a jeśli tak, to jak czytać i co czytać?
Można w pewnych kwestiach się nie zgadzać z autorem lub nie do końca się zgadzać, ale jest to książka, którą czyta się z dużą przyjemnością i można do niej wracać, choćby po to, aby przypomnieć sobie ciekawe tytuły, które jakby mimochodem wymienia Autor w swoich rozważaniach. Jeden tekst jest zresztą poświęcony kanonowi literatury z autorską propozycją profesora Tomkowskiego*. Mnie nieco nie podobała się wizja wspólnego kanonu literackiego dla Europy przewidywana przez profesora w eseju „Z literaturą w Europie” i mam nadzieję, że w tym względzie profesor się myli, gdyż zapomnienie o twórczości Mickiewicza czy Prusa byłoby niewyobrażalną stratą dla polskiej kultury i tożsamości narodowej.
Tak naprawdę, tę książkę warto przeczytać i warto ją mieć na półce. Profesor Tomkowski jest utalentowanym gawędziarzem nie stroniącym od intelektualnej prowokacji i analizy. Oprowadza nas po swojej Bibliotece, bo tak nazywa świat pełen książek, w którym funkcjonuje na co dzień, ze swadą i znawstwem. Na rozbudzenie apetytu na lekturę przedstawiam dwa cytaty, z którymi trudno się nie zgodzić:
„Lektura każdej książki ma w sobie coś z podróży w nieznane. Otwierając tom, którego treść pozostaje dla nas jeszcze zagadką, stawiamy pierwszy krok w kierunku nowego świata. Uwalniamy się od otaczającej rzeczywistości, wyruszamy na poznanie tajemnicy.” (s. 112)
„Istnieją oczywiście rozmaite definicje pojęcia arcydzieła, w tej chwili zatrzymam się tylko przy jednym jego aspekcie. Arcydzieło to, moim zdaniem, taki twór ludzkiego geniuszu, który w żaden sposób nie może zostać zastąpiony, zredukowany, zrekompensowany. Arcydzieła nie da się obejść, wstępując na którakolwiek z bocznych ścieżek. Jedyną rozsądną drogą jest bezpośrednie spotkanie, cierpliwe poznawanie, a potem bunt albo pokorne obcowanie. Myśl, że Andrzej Wajda mógłby zastąpić nam Wyspiańskiego, Reymonta i samego Mickiewicza nawet, jest równie absurdalna jak wiara, że dzieło filmowe jesteśmy w stanie poznać i ocenić na podstawie scenariusza czy choćby i najdokładniejszego scenopisu.” (s. 153)
* Kanon literatury XX wieku według profesora Tomkowskiego:
1. Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu
2. James Joyce, Ulisses
3. Thomas Sterne Eliot, Ziemia jałowa
4. Rainer Maria Rilke, Elegie duinejskie
5. Tomasz Mann, Czarodziejska góra
6. William Faulkner, Absalomie, Absalomie!
7. Iwan Bunin, Nathalie i inne opowiadania
8. Herman Hesse, Gra szklanych paciorków
9. Jorge Luis Borges, Proza
10. Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
11. Bruno Schulz, Proza
12. Simone Weil, Myśli o człowieku
13. Albert Camus, Eseje
14. Malcolm Lowry, Pod wulkanem
15. Witold Gombrowicz, Dziennik
16. Gunter Grass, Blaszany bębenek
17. Zbigniew Herbert, Poezje zebrane
18. Heimito von Doderer, Schody Strudlhofu
19. Milan Kundera, Nieznośna lekkość bytu
20. Gabriel Garcia Marquez, Miłość w czasach zarazy
Autor: Jan Tomkowski
Wydawnictwo: Dom na wsi
Rok wydania: 2004
Liczba stron: 200